Sekularyzacja życia politycznego po wojnie – z jednej strony, z drugiej – laicyzacja rodziny, a także ustawa dopuszczająca aborcję – to tło, które dało początek Duszpasterstwu Rodzin. Najpierw działalność ta była nieformalna, z czasem została ustrukturyzowana. Z tego też powodu trudno jednoznacznie wskazać datę powstania Duszpasterstwa Rodzin w Polsce. Należy mieć świadomość, że był to pewien proces, wiele wydarzeń i czynników dało początek obecnemu DR; nie bez znaczenia jest też kontekst dyktatury komunistycznej – wówczas niemożliwe było oficjalne działanie duszpasterstwa.
Mówiąc o historii i początkach DR warto zwrócić uwagę na dwie daty – 1961 r. oraz 1964 r. Mianowicie w 1961 r. zaczynają powstawać pierwsze poradnie parafialne skupione przede wszystkim wokół służby zdrowia, 3 lata później z poradni tych wyodrębniono struktury Duszpasterstwa Rodzin. Jednocześnie była to wyraźna odpowiedź Kościoła na ustanowioną liberalną ustawę dopuszczającą przerywanie ciąży.
Troska o rodzinę zaczęła się znacznie wcześniej
Oczywiście wszystko zaczęło się znaczenie wcześniej – w wieku XIX, w okresie zaborów. Naród polski walczący o swą tożsamość, umacniał życie rodzinne. To bardzo integrowało społeczeństwo.
W XX wieku pomiędzy wojnami wyraźnie widać przejawy troski Kościoła o rodzinę w listach pasterskich, publikacjach katolickich, w pracy parafialnej czy w działalności organizacji i stowarzyszeń kościelnych, które miały na celu kształtowanie pewnych postaw – odpowiedzialności za siebie i drugiego człowieka, ukazywanie piękna czystej miłości. Zaczęto prowadzić kursy przedmałżeńskie.
Po II wojnie światowej komuniści mieli świadomość, że takie rodziny, będące ostoją wiary i patriotyzmu, są swoistym utrudnieniem, a nawet zagrożeniem. W 1945 r. wprowadzono nowe prawo małżeńskie mające na celu laicyzację małżeństwa i rodziny.
Legalizacja aborcji w Polsce zintensyfikowała walkę o ochronę życia
Kolejnym istotnym wydarzeniem było wprowadzenie w 1956 ustawy dopuszczającej aborcję niemalże bez ograniczeń. Wówczas błogosławiony prymas Wyszyński z Episkopatem Polski zaczął kierować memoriały do Sejmu i Rady Państwa PRL. Równolegle w środowisku lekarzy, pielęgniarek, aptekarzy prowadzono działalność duszpasterską. Chodziło o uwrażliwianie sumień osób, które mogą mieć wpływ na ochronę życia ludzkiego.
Walka z antykoncepcją i aborcją polegająca na przekonywaniu pracowników służby zdrowia, w obrębie specjalistycznego duszpasterstwa, do metod naturalnych, nie była wystarczająca. Uwagę zaczęto sukcesywnie przekierowywać na samych małżonków – to właśnie oni potrzebowali odpowiedniej formacji. W konsekwencji KK podjął decyzję o wieloetapowym przygotowaniu do małżeństwa.
Pierwsze poradnie życia rodzinnego
Pierwszym etapem całego przedsięwzięcia było zakładanie katolickich poradni życia rodzinnego i przygotowanie kompetentnej kadry dla tych poradni poprzez nauczanie NPR, zgodnie z zasadami etyki katolickiej. W 1961 r. Teresa Strzembosz przy współpracy z dr Teresą Kramarek zaczynają organizować kursy dla instruktorek diecezjalnych i otwierać parafialnie poradnie. Trzy lata później, jak już zostało wspomniane, z duszpasterstwa służby zdrowia wyodrębniono struktury Duszpasterstwa Rodzin jako podkomisji KEP w Polsce. W 1966 r. powołano Komisję Episkopatu Polski do spraw Duszpasterstwa Rodzin, której przewodniczył ks. bp. Wilhelm Pluta.
W latach 1965-1980 krajowym duszpasterzem rodzin był o. Leon Mońko SJ, a pierwszą krajową instruktorką poradnictwa rodzinnego w latach 1965-1970 była Teresa Strzembosz. Nazwiska te warto zapamiętać, gdyż to właśnie determinacja i działanie tych dwóch osób doprowadziły do formalnego powstania Duszpasterstwa Rodzin w Polsce oraz wypracowania koncepcji jego działania i rozwoju.
Sieć punktów poradnictwa rodzinnego zaczęła się intensywnie rozwijać, dołączały kolejne osoby wnoszące ogromny potencjał w postaci wiedzy, doświadczeń, umiejętności. W placówkach oferowano porady psychologiczne, prawne, seksuologiczne i duszpasterskie. Co więcej, praca nie ograniczała się tylko do porad, prowadzone również były terapie i inna konkretna pomoc.
W 1970-1971 w Polsce funkcjonowało ponad 800 punktów poradnictwa, w których działało 3320 wykształconych doradców.
Dokumenty Kościoła drogowskazami w formowaniu DR
Na kształt DR miały wpływ również ogłaszane przez ówczesnych papieży dokumenty Kościoła. W 1968 papież Paweł VI publikuje encyklikę „Humanae vitae”. Dokument ukazuje tradycyjną etykę małżeńską w dziedzinie przekazywania życia ludzkiego, wynikającą z prawa naturalnego i objawionego, jako fundament moralności i porządku społecznego. Dla formowania Duszpasterstwa Rodzin w Polsce było to swoiste wsparcie. W krajach Zachodu natomiast rozlała się fala krytyki i negatywnych reakcji. Francja, Wielka, Brytania, Holandia, ówczesna RFN, Austria, Szwajcaria i USA domagały się akceptacji antykoncepcji.
W kolejnym roku episkopat Polski przyjął i uchwalił „Pierwszą instrukcję episkopatu Polski dla duchowieństwa o przygotowaniu wiernych do sakramentu małżeństwa i o duszpasterstwie rodzin”. W 1975 natomiast uchwalono „Drugą instrukcję episkopatu Polski dotyczącą przygotowania do małżeństwa i życia rodzinnego oraz wprowadzenia do nowego obrzędu sakramentu małżeństwa”. Obydwa wymienione dokumenty były fundamentem dla praktycznej działalności Kościoła na rzecz wsparcia małżeństwa i rodziny, jednocześnie stanowiły instrukcje do rozwijania poradni przyparafialnych.
W 1978 r. rozpoczyna pontyfikat papież Jan Paweł II, który również promuje małżeństwo i rodzinę. Dowodem tego są kolejne liczne publikacje i powołanie do życia nowych instytucji. Na szczególną uwagę zasługuje „Evangelium Vitae” o wartości i nienaruszalności życia ludzkiego oraz adhortacja „Familaris consortio”, która syntetycznie ujmuje prawa rodziny. Ponadto działalność rozpoczynają: w roku 1981 Papieska Rada Rodziny, w 1982 Instytut Studiów nad Małżeństwem i Rodziną przy Papieskim Uniwersytecie Laterańskim, a w 1994 Papieska Akademia pro Vita.
W 1989 r. powstaje kolejna, trzecia już, instrukcja episkopatu Polski porządkująca stan pracy Duszpasterstwa Rodzin w polskim kościele.
W kontekście tworzenia i formowania DR należy wspomnieć o jeszcze jednym dokumencie, będącym podsumowaniem wysiłków podejmowanych przez kościół na rzecz małżeństwa i rodziny – „Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin”. Wprawdzie nie wprowadzało ono rewolucyjnych zmian, a jedynie porządkowało dotychczasowe praktyki, rozszerzając o nowe rozwiązania. Dyrektorium zwraca również uwagę na edukację i przygotowanie dzieci i młodzieży do przeżywania narzeczeństwa, przygotowania do małżeństwa i życia w rodzinie.
Aktywiści opowiadający się za życiem
Dokumenty i różne wydarzenia sprzyjające bardziej lub mniej kształtowaniu się DR to jedno. Należy jednak pamiętać, że za tym wszystkim stoją ludzie. W tym miejscu warto wymienić osoby, które aktywnie działały w sprawie obrony życia i propagowania NPR:
- Antoni Chrościcki (kardiolog) i dr Emilia Paderewska-Chrościcka (ginekolog),
- bł. Hanna Chrzanowska (pielęgniarka),
- Włodzimierz Fijałkowski (ginekolog),
- dr Janina Cyranowa (stomatolog),
- dr Józef Kenig,
- Zofia Konieczna,
- dr Teresa Kramarek (ginekolog),
- Karol Meissner OSB (lekarz),
- Wanda Półtawska (psychiatra),
- Michał Troszyński (ginekolog),
- dr Elżbieta Sujak (psychiatra),
- Teresa Strzembosz.
- Maria Gruszczyńska (diecezjalna doradczyni diecezji gliwickiej 1973-2004)
Powyższy ogólny zarys historyczny ukazuje m.in., jak na tle zmian społeczno-politycznych DR broniło chrześcijańskiego etosu małżeństwa i rodziny. To dzieło po dziś dzień jest kontynuowane, a walka o małżeństwa i rodziny nadal trwa.
Autor: Natalia Klepacka
Bibliografia:
- Duszpasterstwo Rodzin. Refleksja naukowa i działalność pastoralna, pod red. R. Kamiński, G. Pyźlak, J. Goleń, Lublin 2013.
- Perzanowska, Teresa Strzembosz i jej dzieło, Łomianki 2010.
- Sujak, Charyzmat zaangażowania, Warszawa 1988.